اگر بخواهيم غدد بزاقي را به صورت ساده تعريف كنيم باید بگوئیم، غدد بزاقی در اطراف دهان و گلو قرار داشته وشامل سه جفت غده بنام غدد تحت فکی (زیرآرواره‌ای)، غدد زيرزبانی و غدد بناگوشی (غدد پاروتید) است. وظیفهاصلی این عضو، ترشح بزاق باهدف مرطوب کردن دهان، شروع هضم غذا، و کمک به محافظت دندان‌ها است. اينغدد، بزاقی را كه ترشح می‌كند شامل آب و آنزيم است. غدد بزاقی به خاطر آنزيمی كه ترشح می‌كند سبب میشودتا غذا نرم شود و سريع‌تر گوارش يابد. غدد بزاقی در معرض انواع مختلفی از بیماری‌ها قرار دارد که میتواندسلامت فرد را تهدید کند. یکی از این بیماری ها سنگ غدد بزاقی یا انسداد غدد است. سنگ غدد بزاقی ترکیبی ازکلسیم و سایر مواد معدنی است که می تواند در مجاری هر نوع غده ی بزاقی تشکیل شوند.سنگ غدد بزاقی چیست ؟سنگ غدد بزاقی شایع ترین نوع اختلال در عملکرد غدد ترشح کننده بزاق است . سنگ غدد بزاقی یا به انگلیسی (salivary stones) عبارت است از سنگهای کوچکی که در غدد بزاقی دهان تشکیل می شوند. این سنگها می توانندجریان بزاق را مسدود کرده و باعث بروز درد یا ناراحتی شوند. به طور کلی میتوان گفت سنگ غدد بزاقی زمانیایجاد می‌شود که کلسیم در غدد بزاقی جمع شده و ایجاد توده‌ای شبیه سنگ می‌کند. این سنگ در حین شکلگیریمیتواند مجرای منتهی به غدد داخل دهان را مسدود کند. این فرایند جریان بزاق به دهان را مختل کرده و یکبرآمدگی دردناک در آن ناحیه ایجاد می‌کند. این ناراحتی میتواند در گردن، صورت یا دهان احساس شود و درطول غذا خوردن بدتر می‌شود. نام دیگر این بیماری سیالولیت یا سیالولیتیازیس می باشد.البته میتوان گفت همه‌ی افراد در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند اما گزارش‌ها حاکی از آن است که مردانبیشتر از زنان به سیالولیت مبتلا میشوند. غدد بزاقی در افرادی که دهان آنها اغلب خشک می‌ماند و کسانی که بهبهداشت دهان و دندان اهمیت نمی‌دهند بیشتر از سایرین در معرض این بیماری است.سنگ های بزاقی به ندرت می توانند دردسر ساز شوند. در برخی موارد، به‌خصوص زمانی که سنگ کوچک استو در نزدیکی سطح دهان قرار دارد، ممکن است با استفاده از اقداماتی مانند افزایش جریان بزاق یا ماساژ ناحیه،بطور خود به خودی خارج شود. ولی با این وجود برخی از سنگها ممکن است نیاز به مداخله و معالجه پزشک داشتهباشند. بیماری سنگ غدد بزاقی با علائمی مثل درد هنگام بلعیدن و باز و بسته کردن دهان شروع شده که اگر درزمان مناسب درمان نشود، میتواند خطرناک و آسیب زا باشد.دلیل ایجاد سنگهای غدد بزاقی چیست؟علت دقیق ایجاد سنگ های غدد بزاقی نامشخص است؛ اما این باور وجود دارد که افزایش میزان کلسیم یا دیگرالکترولیتها در بزاق باعث شده نمک‌های کلسیم موجود در بزاق به جای خروج هنگام ترشح بزاق، به شکل راکدقرار گرفته و به مرور باعث انسداد غده بزاقی می شود. جنس سنگ های بزاقی اغلب از کلسیم و فسفر است که درترکیب با مواد آلی مثل گلیکوپروتئینها و موکوپلی ساکاریدها تشکیل میشوند. تشکیل این سنگها ظاهراً ارتباطی باسطح کلسیم و فسفر خون ندارد . یکسری از عوامل زمینه ای هستند که ریسک و احتمالا مبتلا شدن فرد به سنگبزاقی را افزایش می دهند.از رایج‌ترین دلایلی که می توانند باعث ایجاد سنگ غدد بزاقی شوند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:کاهش بزاق دهان: کاهش ترشح بزاق به دلیل کم آبی بدن باعث غلیظ شدن بزاق دهان می شود که در نتیجه می تواند منجر به تشکیلسنگ های بزاقی شود.عفونت : عفونت های مکرر غدد بزاقی ، به ویژه در غده ی زیر فکی ، می توانند باعث التهاب مجاری بزاقی و تشکیلسنگ در آن ها شوند.عدم بهداشت دهان و دندان: عدم شستشوی صحیح دندان ها و لثه ها می تواند باعث تجمع باکتری ها و ایجاد التهاب مجاری بزاقی شود که اینموضوع زمینه ساز تشکیل سنگ در غدد بزاقی است.مصرف داروهای خاص:
استفاده از داروهایی از قبیل آنتی هیستامین ها، داروهای ضد افسردگی و داروهای فشارخون می توانند به کاهش ترشح بزاق و ایجاد سنگ ها کمک کنند.مشکلات هورمونی: تغییرات هورمونی در دوران بارداری یا بیماری های غدد درون ریز می تواند تشکیل سنگ های بزاقی راافزایش دهند.رژیم غذایی نامناسب: تغذیه نامناسب و کمبود ویتامین ها و مواد معدنی می تواند به کاهش ترشح بزاق و ایجاد سنگ های بزاقی منجرشود. همچنین افزایش مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر در بزاق ممکن است باعث ایجاد سنگها شود.وراثت :
در برخی افراد ، استعداد ژنتیکی برای ایجاد سنگ های بزاقی وجود دارد که می تواند آن ها را مستعداین بیماری کند.بیماری دهانِ خشک: بیماری سندرم شوگرن که به کاهش بزاق دهان منجر می شوند ، خطر تشکیل سنگ های بزاقی را افزایش میدهند.افزایش سن: با بالا رفتن سن ، ترشح بزاق کاهش یافته و این امر می تواند باعث غلیظ شدن بزاق و تشکیل سنگ های بزاقیشود.صدمه دیدن دهان و ضربه به غدد بزاقی: آسیب به ناحیه دهان و غدد بزاقی ، مانند ضربه های فیزیکی یا جراحی های قبلی ، می تواند به انسداد مجاریبزاقی و ایجاد سنگ های بزاقی منجر شود.پرتودرمانی روی منطقه سر یا گردن:بدلیل اینکه سلول های غدد بزاقی به تشعشع بسیار حساس هستند، انجام شیمی درمانی و هم رادیوتراپی در نواحیسر و گردن می تواند به غدد بزاقی آسیب بزند و باعث خشکی دهان به دلیل کاهش قابل توجه ترشح بزاق از غددبزاقی شوند. ابتلا به نقرس یا سندرم سوژرن :همانطور که قبلا اشاره کردیم، جنس سنگ غدد بزاقی اغلب از کلسیم و فسفر است؛ اما در بیماری نقرس که سطحاسید اوریک بالاست تشکیل سنگها با سطح سرمی اسید اوریک ارتباط دارد و جنس سنگها بیشتر از ترکیبات اسیداوریک است .
بیماران مبتلا به دیابت و نارسایی کلیوی، بیشتر در معرض این بیماری هستند.سالمندان هم ممکن است به دلیل استفاده بیش از حد قرص و داروها دچار این بیماری شوند و در این مواقع نیازبه پرستاری سالمند دارند که بتواند از آنها مراقبت و نگهداری لازم را انجام دهند.
علائم و نشانه های سنگ غدد بزاقی چیست؟شایع ترین علائم بیماری سنگ غدد بزاقی، درد و ناراحتی در هنگام جویدن غذا و باز و بسته کردن دهان می باشد وبا علائم آبسه دندان نیز شباهت دارد. علائم خاص عفونت غده بزاقی ممکن است در بین اشخاص متفاوت باشد و بهمحل و شدت آنها بستگی دارد. این علائم معمولاً بر قسمت هایی از دهان، سر یا گردن اثر می گذارد و ممکن استباعث موارد زیر شود:* تب، لرز* درد و تورم در ناحیه فک و گوش* احساس طعم بد هنگام جویدن غذا* حساسیت* تورم در اطراف سنگ* احساس توده در زیر زبان* دردی که هنگام خوردن زیاد می شودعلاوه بر موارد ذکر شده، تعدادی نشانه ی اصلی و تضمینی برای سنگ غدد بزاقی وجود دارد که به صورت زیرمی باشد:*درد در ناحیه غده بزاقی و احساس درد بیشتر هنگام جویدن غذا *کاهش یا افزایش غیرطبیعی میزان بزاق دهان *عفونت محسوس و قابل مشاهده در غده بزاقی*ایجاد کیست مایع در اطراف ناحیهنحوهی تشخیص سنگ غدد بزاقی :پزشکان از روش‌های مختلفی برای تشخیص ابتلای فرد به سیالولیت استفاده می‌کنند. نحوه‌ی تشخیص سنگ غددبزاقی به شرح زیر است:* معاینه فیزیکی توسط دندانپزشک* سونوگرافی* سی تی اسکن یا MRI ، که ممکن است برای مشاهده سنگهای کوچکتر یا تعیین موقعیت دقیق آنها استفادهشود.* بزاق نگاری (سیالوگرافی)، نوعی رادیوگرافی از غدد بزاقی می‌باشد. به‌طور معمول شامل تزریق مقدارکمی ماده حاجب به درون مجرای ترشحی یک غده(برای تصویر بهتر) و سپس تصویر برداری به وسیلهامواج ایکس می‌باشد.* لازم به ذکر است که نحوه ی تشخیص سنگ غدد بزاقی در همه افراد یکسان نیست. توجه داشته باشید که پزشکاندر مرحله اول از معاینه فیزیکی برای تشخیص ابتلای فرد به این بیماری استفاده می‌کنند. چرا که در برخی ازمواقع، سنگها به قدری بزرگ شده‌اند که با چشم دیده می شوند. سنگ غدد بزاقی زیر زبانی یکی از اینسنگهاست. از این رو نیازی به انجام آزمایشات دیگر و صرف وقت و هزینه نبوده و فرایند درمان شروع می‌شود.اما گاهی اوقات فرد با آنکه علائم ابتلا به این بیماری را دارد، اما سنگ با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شود. در اینگونهموارد علت آن است که سنگها در مناطقی قرار گرفته‌اند که قابل دیده شدن نیستند و یا، ابعاد و اندازه آنها بهقدری کوچک است که با چشم دیده نمی شوند. سنگ غدد بزاقی تحت فکی یکی از این موارد است. در این صورتپزشک برای کسب اطمینان از ابتلای فرد به سنگ غدد بزاقی از روش‌های دیگر تشخیص استفاده می‌کند.